Zuidwijk

Beschrijving

Vaststelling: een wijk onder druk

De Zuidwijk is aangelegd op de bodem van de Zennevallei. De rivier blijft door de wijk stromen, gedeeltelijk gekanaliseerd door een dubbele ondergrondse koker. De openbare ruimte is hier onderhevig aan vele beperkingen. Naast de aanwezigheid van de Zenne wordt de ondergrond doorkruist door tunnels en ondergrondse metrostations - zowel bestaande als in aanbouw. In de wijk zijn functies aanwezig die veel ruimte in beslag nemen (wekelijks organiseren van de Zuidmarkt, mobiliteitspool op meerdere niveaus), terwijl er te weinig groene ruimten en bomen zijn.

De ontwikkeling van het Zuidstation en de aanleg van de Noord-Zuidverbinding hebben het stedelijke gebied opgedeeld in subwijken met weinig onderlinge verbindingen, afgewisseld door geïsoleerde openbare ruimten, met weinig plek voor groen en een centrale rol voor de auto. Deze pool van internationale, nationale en gewestelijke mobiliteit heeft moeite om verschillende vervoerswijzen naast elkaar te laten bestaan.

Aangetrokken door de komst van de HST Terminal en geholpen door veranderingen in de regelgeving, hebben grootschalige vastgoedactiviteiten een deel van het traditionele gemengde stadsweefsel getransformeerd in een administratief centrum. Onlangs hebben een reeks privé- en overheidsprojecten deze dynamiek bevestigd. Zo werden stedenbouwkundige vergunningen aangevraagd voor de bouw van de toekomstige hoofdkantoren van NMBS en Infrabel en voor de bebouwing van het Kuifje-blok via het "Move'Hub”-project.

De ontwikkeling van de tertiaire sector heeft gezorgd voor een verlies aan functionele gemengdheid en een gebrek aan levendigheid binnen de openbare ruimte, wat haaks staat op de behoeften van de bewoners van de Zuidwijk. In deze doorgangswijk leven verschillende groepen met een kwetsbaar sociaaleconomisch profiel samen in een context van hoge bevolkingsdichtheid, hoge werkloosheid, een laag gemiddeld inkomen, drugs- en daklozenproblematiek.

Doestelling: de kwaliteit van de leefomgeving verbeteren

Op basis van deze vaststelling hebben de gewestelijke en lokale overheden een prioriteit gemaakt van het verbeteren van de leefomgeving voor de mensen die in de Zuidwijk wonen en er vaak komen. Dat blijkt uit een aantal ambities:

• herstellen van het evenwicht tussen functies door het vergroten van het aanbod van woningen (vooral betaalbare woningen) en voorzieningen van collectief belang
• verbeteren van de kwaliteit en levendigheid van de openbare ruimte
• creëren van groene ruimte, vergroenen van de openbare ruimte en versterken van de voetgangersverbindingen tussen buurten

Instrumenten: stadsvernieuwing en strategische visie voor de wijk

Om deze doelstellingen, in het kader van het thema de “woonvriendelijke stationsbuurt" te bereiken heeft de overheid instrumenten voor planning en stadsvernieuwing ingezet, waaronder een Richtschema (2016), een Duurzaam Wijkcontract (DWC “Zuid”), twee Stadsvernieuwingscontracten (SVC 4 “Koningslaan” en SVC 7 “Rondom het Zuidstation”) en twee Lokale Mobiliteitscontracten (LMC "Sint-Gillis" en LMC "Kuregem").

In 2021 werd een openbaar onderzoek georganiseerd voor het ontwerp van Richtplan van Aanleg (RPA) “Zuid”. De klachten die tijdens dit openbaar onderzoek werden geformuleerd, hebben het Gewest ertoe aangezet om zijn ambities voor de wijk te herzien. Vervolgens heeft de Brusselse regering Perspective de opdracht gegeven om de territoriale visie voor de wijk en, indien nodig, het planningskader te actualiseren. Bijzondere aandacht gaat uit naar dichtheid en bouwprofielen, evenwicht van functies, betaalbare woningen, vergroening en verbetering van de openbare ruimte, klimaatuitdagingen (waaronder de verbouwing van gebouwen) en mobiliteit.

Sinds eind 2023 werkt Perspective aan de ontwikkeling van deze “strategische visie” in overleg met gewestelijke en lokale institutionele en operationele actoren, samengebracht in een Task Force Zuid, en in samenspraak met vertegenwoordigers van de vrijwilligerssector en bewoners. In afwachting van de goedkeuring van deze visie, lijst de richtnota “Zuidwijk: naar een woonvriendelijke stationsbuurt” (gepubliceerd in maart 2023) de belangrijkste principes op die een goede ontwikkeling van de locatie zullen sturen.

Achtergrond

14 januari 2016: de Regering van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (RBHG) keurt het Richtschema voor de Zuidwijk goed, dat gebaseerd is op het concept “woonvriendelijke stationsbuurt”.

7 december 2017: de RBHG keurt het SVC 4 “Koninglaan” goed, dat van toepassing is op de gemeenten Sint-Gillis en Vorst. Het programma zal vervolgens worden gewijzigd in 2019, 2020 en 2024.

13 juli 2018: de RBHG keurt het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling (GPDO) goed, waarin de territoriale visie voor het Brussels Gewest tot 2040 wordt uiteengezet. In dit plan is de Zuidwijk opgenomen als prioritaire ontwikkelingspool, met name vanwege zijn rol als internationale toegangspoort tot Brussel.

8 mei 2018: het ministerieel besluit geeft de opdracht om over te gaan tot de voorbereiding van een ontwerp van RPA Zuid, dat bepaalde richtlijnen van het Richtschema actualiseert gezien de ontwikkelingen van bepaalde inrichtingsprojecten in de wijk.

23 mei 2019: de RBHG heeft kennis genomen van de vooruitgang die is geboekt bij de uitwerking van het RPA voor de Zuidwijk alsook van de voorstellen op het gebied van dichtheden, bestemmingen en bouwprofielen die worden overwogen. De RBHG stemt in met de principes en ambities die in het ontwerp van RPA zijn opgenomen.

6 mei 2021: de RBHG heeft het ontwerp van RPA Zuid en het bijbehorende milieueffectrapport (MER) in eerste lezing goedgekeurd.

1 september tot 2 november 2021: het ontwerp van RPA Zuid wordt aan een openbaar onderzoek onderworpen.

15 september 2022: na het openbaar onderzoek en de verwerking van de opmerkingen en klachten van de geraadpleegde instanties, waaronder het GOC, en de burgerlijke partij, worden de geactualiseerde territoriale ambities voor de Zuidwijk aangepast en voorgelegd aan de RBHG, die deze goedkeurt. Vervolgens wordt Perspective gevraagd om de territoriale visie voor de Zuidwijk aan te passen en, indien nodig, het planningskader te actualiseren om in te spelen op structurele en contextuele veranderingen binnen de wijk.

Januari 2023: eerste bijeenkomst van de Task Force Zuid, waarin een aantal gemeentelijke en gewestelijke institutionele en operationele actoren samenwerken. De Task Force komt twee tot drie keer per jaar bijeen en wil informatie-uitwisseling makkelijker maken tussen de publieke partners die betrokken zijn bij de ontwikkeling van de Zuidwijk.

Maart 2023:

• de RBHG keurt het SVC 7 “Rondom het Zuidstation” goed, dat van toepassing is op de gemeenten Sint-Gillis, Anderlecht en de Stad Brussel. Het SVC 7-programma omvat acties voor openbare ruimten, gebouwen en het milieu, maar ook acties om de sociale cohesie en het gemeenschapsleven te bevorderen.
• Op verzoek van de Brusselse regering wordt de richtnota “Zuidwijk: naar een woonvriendelijke stationsbuurt” gepubliceerd. Het doel is om een basis te bieden voor de actualiseringen waartoe de RBHG heeft besloten naar aanleiding van het openbaar onderzoek met betrekking tot het RPA Zuid-project. Daarnaast worden inrichtingsprincipes aangereikt waaruit de bevoegde autoriteiten kunnen putten en die ze kunnen gebruiken bij het onderzoeken van de aanvragen voor stedenbouwkundige vergunningen. Zo kunnen ze hun beoordeling in verband met goede plaatselijke aanleg onderbouwen.

Lopend sinds september 2023: ontwikkeling van een Strategische Visie voor de Zuidwijk door Perspective, in overleg met de Task Force Zuid en vertegenwoordigers van de vrijwilligerssector en bewoners.

Meer info over het SVC7 'Rondom het Zuidstation'

Meer info over het SVC4 'Koningslaan'

Meer info over het richtschema voor de Zuidwijk van 2016